هوش مصنوعی و نظام خبره در آرشیو و کتابخانه ها

عصر حاضر عصر ارتباطات است. امروزه دیگر محدودیت­های گذشته وجود ندارد و هر لحظه در هر کجا می­توان با هر نقطه­ ای از جهان ارتباط برقرار کرد. ورود به دنیای مجازی و به بیان دیگر زندگی در محیط­های مجازی، امری بدیهی است و افراد با سبک­ ها و هنجارهای مختلف اجتماعی،  به راحتی آن را تجربه کرده­ اند و این موضوع، به مرور، کیفیت و جهت­ گیری­های آموزشی، تربیتی و جامعه را متأثر کرده است. از سوی دیگر،  لازمه تعادل در این محیط­ های مجازی، بهره­ مندی از مهارت­ های فنی و فناوری است.

ورود فناوری‌های نوظهور به عرصه زندگی شخصی و اجتماعی در عصر حاضر که بیش از هر زمان دیگری در آن با گوناگونی مواجه­ ایم، بسیاری از معادلات زندگی را تغییر داده است. تعداد بی­شماری از جوامع، فرهنگ­ها، زبان­ها، نهادها و فناوری­های مختلف در یک فضای مشترک با هم تعامل دارند و جوامع پیچیده امروز را شکل می­دهند. پر کردن شکاف بین جهانی و محلی، عمومی و خصوصی، مرکز و پیرامون، اکثریت و اقلیت، وظایف و حقوق، فناوری پیشرفته و فناوری کمتر پیشرفته و جز این­ها، کلید توسعه جوامعی هستند که در آنها همه اجزای مختلف در کنار هم وجود دارند و شکوفا می­شوند.

   بنابراین آرشیو و کتابخانه­ ها نقش اساسی در این طرح و نقشه ایفا می­کنند؛ زیرا ارزش­های یک جامعه و در یک کلام، هویت آن را به شکلی پویا نشان می­دهند. آرشیو و کتابخانه­ ها ظرف­های منفعل حافظه ما نیستند؛ بلکه عوامل نسبتاً فعالی هستند که حافظه ما را شکل می­دهند. امروزه آرشیو و کتابخانه­ ها عاملی راهبردی برای پر کردن برخی شکاف­ ها هستند. از سوی دیگر، این مراکز با شکاف‌های داخلی مواجه­ اند که بر مأموریت آنها تأثیر می‌گذارد و استفاده از آنها را با مشکل مواجه می‌کند. در دنیای فناوری‌های در حال تغییر، آرشیو و کتابخانه­ ها ناگزیر در تلاش برای مدیریت اشیا، قالب‌ها و فنون جدید برای پاسخگویی به نیازهای مختلف جوامع هستند. یکی از نیازهای اساسی کشور در عرصه آرشیو و کتابخانه­ ها خلق آثار و منابعی است که هم به خلاء مباحث نظری روز پاسخ دهد و هم ماهیت کاربردی و عملیاتی داشته باشد. تحولات سریع و شگرف در حوزه فناوری از یک سو و ارزش آرشیو و کتابخانه­ ها به­ لحاظ همگانی بودن و گستردگی دامنه و بستر ارائه خدمات آنها از سوی دیگر، پرداختن به این موضوع را از زوایای گوناگون ضروری می­کرد. ضمن این­که یکی از مفاهیم کلیدی برای توسعه فعالیت­های آرشیو و کتابخانه­ ها و بهره­ مندی بیشتر از این مراکز، استفاده از هوش مصنوعی و نظام­های خبره است که نظر بسیاری از نظریه­ پردازان و کاربران این مراکز را به خود جلب کرده است. باید توجه داشت که استفاده از هوش مصنوعی و نظام­های خبره در آرشیو و کتابخانه­ ها فقط فعالیت تیم­ها، گروه­های یادگیرنده و یا برقراری نظام­ های الکترونیکی و دیجیتال نیست، بلکه نیازمند تغییراتی در نحوه مدیریت برای مشارکت دادن افراد و سایر منابع مانند ساختار، فرهنگ سازمانی و فناوری اطلاعات است. نظام­های خبره را می­توان در مراحل ذخیره­ سازی، به­ کارگیری و فروش محصولات و خدمات مبتنی بر دانش و عاملی برای سازماندهی، تبادل و یکپارچگی منابع مختلف دانش دانست و شرایطی را برای ایجاد پایگاه­های دانش و مشارکت کاربران ایجاد کرد تا به­ عنوان یک فناوری ایده­ آل برای فراهم­ آوری منابع، نگهداری و ثبت دانش، به­ ویژه در محیط­ های امروزی که سازمان­ها با مهندسی مجدد، کوچک­ سازی، بازنشستگی زودرس مدیران ارشد خود مواجه­ اند، به­ کار گرفته شود. هوش مصنوعی و نظام­ های خبره در آرشیو و کتابخانه­ ها امکان اجرای امور با سرعت و کیفیت بالا و مناسب را برای کاربران فراهم و کسب منابع و دانش را به­ صورت لحظه ای امکان­ پذیر می­کنند؛ زیرا سبب سهولت شناسایی دانش، قابلیت شناخت بهتر دانش را از طریق فنون مدل­سازی فراهم، به درک روش­های حل مسأله کمک و اشتراک منابع و بازیابی دانش را تسهیل خواهند کرد. هوش مصنوعی را هم می­توان در مسائلی مثل اشتراک­ گذاری دانش، تبدیل دانش فردی به دانش جمعی و تشکیل سازمان­های دانش محور به­ کار گرفت و با کدگذاری دانش به ارزش افزوده تجاری دست یافت. با توجه به مسائل گفته شده، نگارنده کوشیده است با بهره­ گیری از تجربیاتی که سال­ها در محیط آرشیو و کتابخانه­ ها کسب کرده، قواعد و بایسته­ های تخصصی به­کارگیری هوش مصنوعی و نظام­های خبره را در آرشیو و کتابخانه­ ها مطرح کند. در این کتاب تصویر و چشم­ اندازی از عملکرد نظام­ های خبره و هوشمند در انتخاب، ذخیره، جستجو، بازیابی و انتقال منابع در آرشیو و کتابخانه­ ها ارائه می­شود.